Mỗi lần bạn vuốt màn hình điện thoại, lái chiếc xe điện, hay nhìn thấy cánh quạt gió quay trên cánh đồng, là bạn đang chạm đến một phần sức mạnh vô hình của thế giới hiện đại — khoáng sản đất hiếm. Chúng có mặt trong điện thoại, xe hơi, máy tính, tua-bin điện gió, và thậm chí cả máy bay chiến đấu. Nhưng ít ai biết rằng 17 nguyên tố nhỏ bé này đang âm thầm vận hành nền kinh tế toàn cầu — và trở thành tâm điểm trong cuộc đối đầu thương mại mới nhất giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc.
Khoáng Sản Đất Hiếm Là Gì?
Dù mang tên “đất hiếm”, nhưng thật ra các nguyên tố này không hiếm trong vỏ Trái Đất. Điều khiến chúng “hiếm” là vì chúng hiếm khi tập trung thành mỏ có thể khai thác kinh tế, và công trình tách lọc rất phức tạp, tốn kém.
Nhóm đất hiếm gồm 17 nguyên tố — từ lanthanum, cerium đến neodymium, terbium và yttrium — mỗi nguyên tố đều có vai trò đặc biệt trong công nghệ hiện đại. Chúng là thành phần không thể thiếu để sản xuất nam châm siêu mạnh, màn hình hiển thị sắc nét, sợi quang học, thiết bị y khoa, và động cơ xe điện.
Vì Sao Chúng Quan Trọng Đến Vậy
Khoáng sản đất hiếm là “mạch máu” của nền công nghệ toàn cầu và an ninh quốc phòng. Chúng quyết định hiệu năng, tốc độ và khả năng tiết kiệm năng lượng cho:
- Điện thoại thông minh, máy tính, tivi
- Xe điện và xe lai hybrid
- Tua-bin gió và tấm pin năng lượng mặt trời
- Động cơ phản lực, radar và hệ thống dẫn đường tên lửa
- Máy chụp cộng hưởng từ (MRI) và các thiết bị y-tế tiên tiến
Không có đất hiếm, hầu hết những tiến bộ công nghệ của thế giới hiện nay sẽ dừng lại. Vì vậy, các quốc gia phát triển — đặc biệt là Hoa Kỳ, Nhật Bản và Liên Minh Châu Âu — xem chúng như tài nguyên chiến lược, không chỉ là hàng hóa thương mại.
Sự Thống Trị Của Trung Quốc: Nút Thắt Của Thế Giới
Hiện nay, Trung Quốc chiếm khoảng 70% sản lượng khai thác và gần 90% công suất tinh chế đất hiếm toàn cầu. Sự thống trị này mang lại cho Bắc Kinh quyền lực khổng lồ đối với chuỗi cung ứng công nghệ của thế giới.
Dù Mỹ sở hữu nhiều mỏ đất hiếm, nhưng phần lớn quặng khai thác (đặc biệt từ mỏ Mountain Pass ở California) vẫn phải gửi sang Trung Quốc để tinh luyện, vì Hoa Kỳ thiếu nhà máy tách lọc quy mô lớn.
Những nguyên nhân chính gồm:
- Quy định môi trường nghiêm ngặt, khiến chi phí cao.
- Chi phí đầu tư và vận hành lớn cho công nghệ tinh luyện.
- Trung Quốc đầu tư sớm từ thập niên 1980, tích lũy kinh nghiệm và kỹ thuật vượt trội.
- Chuỗi cung ứng toàn cầu đã phụ thuộc vào hệ thống Trung Quốc trong nhiều thập niên.
Nói cách khác, dù Mỹ có thể khai thác đất hiếm, nhưng chỉ Trung Quốc hiện có năng lực tinh chế ở quy mô công nghiệp — ít nhất là trong thời điểm hiện nay.
Thuế Quan 100%: Ngòi Nổ Mới Trong Cuộc Đối Đầu
Giữa tháng 10 năm 2025, Hoa Kỳ bất ngờ công bố thuế 100% lên hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, sau khi Bắc Kinh tuyên bố hạn chế xuất cảng đất hiếm và nam châm công nghiệp.
Hành động này được Washington xem là “vũ khí hóa” chuỗi cung ứng của Trung Quốc trong bối cảnh căng thẳng song phương leo thang. Đáp lại, Mỹ áp thuế nhằm bảo vệ lợi ích chiến lược và công bằng thương mại.
Thị trường toàn cầu lập tức chao đảo. Các nhà phân tích cảnh báo rằng nếu Trung Quốc hạn chế xuất khẩu mạnh tay, giá xe điện, điện thoại và tua-bin gió có thể tăng vọt, ảnh hưởng dây chuyền đến toàn bộ nền kinh tế.
Nếu Trung Quốc Ngừng Cung Ứng Cho Mỹ Sẽ Ra Sao?
Viễn cảnh này không còn là lý thuyết — và hậu quả có thể rất khó lường.
Nếu Trung Quốc dừng xuất cảng loại khoáng sản đất hiếm sang Mỹ, nhiều ngành công nghiệp trọng điểm của Mỹ sẽ bị ảnh hưởng ngay lập tức:
- Xe điện: Các hãng như Tesla, Ford, GM sẽ thiếu nam châm neodymium cho động cơ, buộc phải giảm sản lượng hoặc tăng giá bán.
- Công nghệ: Apple, Intel, NVIDIA sẽ gặp khó trong việc sản xuất chip, màn hình và pin hiệu suất cao.
- Quốc phòng: Nguồn cung linh kiện radar, dẫn đường và hệ thống vũ khí công nghệ cao của Ngũ Giác Đài sẽ bị gián đoạn.
- Năng lượng tái tạo: Các dự án điện gió và điện mặt trời có thể đình trệ vì thiếu linh kiện từ đất hiếm.
Tóm lại, nếu Trung Quốc “khóa van”, cả cuộc cách mạng công nghệ và năng lượng xanh (green energy) của Hoa Kỳ sẽ bị gián đoạn.
Nguồn Cung Thay Thế Và Chiến Lược “Bạn Hàng Thân Cận”
Tin vui là Mỹ không hoàn toàn bế tắc. Các quốc gia như Úc, Brazil, Ấn Độ và Malaysia đang gia tăng sản lượng đất hiếm, trong khi Hoa Kỳ đẩy mạnh chiến lược “friend-shoring” — xây dựng chuỗi cung ứng với các quốc gia đồng minh.
Từ năm 2020–2023, nguồn nhập khẩu đất hiếm của Mỹ gồm:
- 70% từ Trung Quốc
- 13% từ Malaysia
- 6% từ Nhật Bản
- 5% từ Estonia
- 6% từ các nước khác
Đồng thời, Mỹ đang đầu tư mở rộng các cơ sở tinh chế trong nước như tại Texas, California và Alaska — dù giới chuyên gia cho rằng phải mất nhiều năm mới đạt tự chủ hoàn toàn.
Trung Quốc Kiểm Soát Bao Nhiêu Phần Trăm Thị Trường Toàn Cầu
- Khai thác: khoảng 69% sản lượng toàn cầu
- Tinh chế và phân tách: gần 90% năng lực toàn cầu
- Sản xuất nam châm công nghiệp: chiếm tới 95% thị phần thế giới
Với vị thế này, Trung Quốc gần như có thể chi phối giá cả và nguồn cung cấp toàn cầu, khiến đất hiếm trở thành “dầu mỏ mới” của thế kỷ 21.
Thị Trường Biến Động Và Bài Học Cho Người Sắp Nghỉ Hưu
Với người đang chuẩn bị nghỉ hưu, câu chuyện đất hiếm không chỉ là vấn đề chính trị quốc tế mà còn ảnh hưởng cả tài chính.
Nhiều người trong độ tuổi 50–60 đầu tư lớn vào các công ty công nghệ cao, vốn chịu ảnh hưởng trực tiếp nếu nguồn cung cấp khoáng sản đất hiếm bị gián đoạn. Tuy nhiên, không nên hoảng loạn.
1. Xem Lại Mức Rủi Ro
Đánh giá tỷ trọng đầu tư vào cổ phiếu công nghệ, năng lượng xanh. Nếu chiếm hơn 60–70% danh mục, nên cân nhắc điều chỉnh dần.
2. Đa Dạng Hóa Hợp Lý
Bổ sung cổ phiếu trả cổ tức ổn định, quỹ giá trị, hoặc trái phiếu ngắn hạn. Các lĩnh vực ít phụ thuộc vào đất hiếm như y-tế, tiêu dùng, hoặc tiện ích có thể giúp giảm biến động.
3. Dự Phòng Tiền Mặt
Giữ một khoản tiết kiệm tương đương 6–12 tháng chi phí sinh hoạt để tránh bán cổ phiếu khi thị trường giảm.
4. Giữ Bình Tĩnh
Những biến động kinh tế, thuế quan hay xung đột thương mại chỉ mang tính ngắn hạn. Thị trường thường phục hồi khi tình hình rõ ràng hơn.
5. Nhờ Cố Vấn Tài Chính
Một chuyên viên có chứng chỉ CFP có thể giúp cân bằng rủi ro, xác định nguồn thu hưu trí ổn định và hướng dẫn điều chỉnh đầu tư an toàn.
Khoáng sản đất hiếm là “sợi chỉ vô hình” đan kết nên toàn bộ hệ thống công nghệ hiện đại. Nhưng vì hiếm, khó tinh chế, và bị tập trung trong tay một quốc gia, chúng cũng trở thành điểm yếu chiến lược của nền kinh tế toàn cầu.
Với Hoa Kỳ, con đường phía trước là đa dạng hóa nguồn cung, đầu tư vào công nghệ tinh luyện trong nước, và hợp tác chặt chẽ với các quốc gia đồng minh.
Còn với người dân — đặc biệt là thế hệ chuẩn bị nghỉ hưu — đây là lời nhắc nhở rằng chính trị toàn cầu có thể ảnh hưởng trực tiếp đến túi tiền của mỗi người. Giải pháp tốt nhất là đa dạng hóa đầu tư, giữ bình tĩnh, và chuẩn bị dài hạn — thay vì phản ứng trong hoảng loạn.
-Nguyễn Bách Khoa-
Nguồn Tham Khảo
- U.S. Geological Survey – Rare Earths Mineral Commodity Summary 2025 (USGS)
- Center for Strategic and International Studies (CSIS): China’s Rare Earth and Magnet Restrictions Threaten U.S. Supply Chains
- Econofact: Can the U.S. Reduce Its Reliance on Imported Rare Earth Elements?
- War on the Rocks: A Federal Critical Mineral Processing Initiative
- China Briefing: China’s Rare Earth Elements Dominance in Global Supply Chains
- The Washington Post: China’s Rare Earth Power Move Jolted Trump but Was Years in the Making
- Reuters: G7 Agrees to Keep United Front on China Export Controls, Diversify Suppliers
- Defense One: China’s Rare Earth Squeeze Will Hit the Pentagon Hard