Đạo luật An Sinh Xã Hội được Tổng thống Franklin D. Roosevelt ký ban hành ngày 14 tháng 8 năm 1935 như một phần của chính sách New Deal. Đây là mạng lưới an toàn liên bang dành cho người cao niên, người thất nghiệp, góa phụ và những người nghèo.
- Thời điểm đó, hàng triệu người cao niên sống trong cảnh nghèo đói; tuổi già gần như đồng nghĩa với rủi ro không có lợi tức thu nhập.
- Ý tưởng này chịu ảnh hưởng từ mô hình “bảo hiểm xã hội” của Âu Châu, nơi chính phủ bắt đầu áp dụng bảo hiểm cho các rủi ro như tuổi già, tàn tật, tử vong từ cuối thế kỷ 19 – đầu thế kỷ 20.
- Ban đầu, An Sinh Xã Hội chỉ bao gồm lương hưu cho người nghỉ hưu trên 65 tuổi và bảo hiểm thất nghiệp; qua nhiều thập niên, chương trình mở rộng thêm phần trợ cấp tàn tật, trợ cấp cho thân nhân và điều chỉnh theo chi phí sinh hoạt (COLA).
Bức Tranh Hiện Tại: Điểm Mạnh và Thách Thức
Những Gì An Sinh Xã Hội Làm Rất Tốt:
- Giảm Sự Nghèo Đói Cho Người Cao niên
- Chương trình đã giảm tỷ lệ nghèo trong nhóm người cao niên rất nhiều. Trước khi có An Sinh Xã Hội, hơn một nửa người Mỹ trên 65 tuổi sống trong nghèo đói; hiện nay tỷ lệ này thấp hơn nhiều.
- Cung cấp dòng lợi tức thu nhập ổn định, được điều chỉnh theo lạm phát, điều mà nhiều người nghỉ hưu đang phụ thuộc.
- Bảo Hiểm Cho Nhiều Trường Hợp
- Không chỉ là lương hưu: chương trình bao gồm trợ cấp tàn tật, trợ cấp cho người thân còn sống và cho các thành viên gia đình đủ điều kiện.
- Huy Động Đóng Góp Rộng Rãi
- Được tài trợ bằng thuế biên chế từ nhân viên lao động và chủ các hãng xưởng lao động, theo mô hình “trả ngay – hưởng ngay,” tạo ra sự gắn kết toàn dân.
- Ổn Định Xã Hội và Chính Trị
- Vì tầm quan trọng của chương trình, đây là một chính sách bền vững về mặt chính trị và là nền tảng trong kế hoạch hưu trí của đa số người dân.
Những Điểm Yếu Hoặc Rủi Ro
- Dân Số Lão Hóa
- Tuổi thọ tăng, tỷ lệ sinh sản giảm, ít người lao động hơn so với mỗi đầu người hưởng quyền lợi, khiến chi phí tăng nhanh.
- Nguy Cơ Thâm Hụt Tài Chính
- Các quỹ tín thác (đặc biệt là Quỹ Hưu Trí và Trợ Cấp Thân nhân) được dự báo sẽ cạn kiệt vào khoảng 2033-2034 nếu không có cải cách. Khi đó, thuế biên chế chỉ đủ trả một phần quyền lợi.
- Chi Phí Y-Tế & Lạm Phát
- Chi phí y-tế và sinh hoạt tăng nhanh, đôi khi vượt mức điều chỉnh COLA, khiến quyền lợi mất giá trị thực tế.
- Khó Khăn Chính Trị
- Các cải cách về thuế, quyền lợi, hay tuổi nghỉ hưu thường gây tranh cãi, dễ bị trì hoãn – mà càng trì hoãn thì càng khó giải quyết.
Những Hướng Cải Cách Được Đề Xuất
| Giải Pháp | Cách Thực Hiện | Ưu Điểm | Nhược Điểm |
|---|---|---|---|
| Tăng thuế biên chế hoặc bỏ trần thu nhập chịu thuế | Nâng phần trăm đóng góp hoặc bỏ giới hạn lương hiện tại. | Tăng nguồn thu, giữ nguyên quyền lợi. | Gây áp lực cho người có thu nhập cao; khó được ủng hộ. |
| Giảm quyền lợi | Giảm mức chi trả trong tương lai, điều chỉnh công thức tính. | Giảm chi phí lâu dài. | Có nguy cơ đẩy người nghỉ hưu vào cảnh nghèo; giảm niềm tin vào hệ thống. |
| Tăng tuổi nghỉ hưu | Tăng dần tuổi nghỉ hưu chính thức. | Giảm số năm phải chi trả. | Không công bằng với người lao động tay chân; khó áp dụng đồng đều. |
| Thay đổi cách điều chỉnh quyền lợi | Chuyển từ chỉ số lương sang chỉ số giá (hoặc kết hợp). | Kiềm chế tăng chi phí. | Làm mất giá trị quyền lợi theo thời gian. |
| Tư nhân hóa một phần | Cho phép cá nhân đầu tư một phần vào quỹ riêng. | Có thể mang lại lợi nhuận cao hơn. | Rủi ro đầu tư, tốn kém quản lý, bất bình đẳng kết quả. |
| Nguồn thu thay thế | Áp đặt thuế mới hoặc lấy từ ngân sách chung. | Phân bổ gánh nặng rộng hơn. | Khó đạt đồng thuận chính trị; tạo gánh nặng thuế mới. |
Tranh Luận: Ủng Hộ & Phản Đối
Quan Điểm Ủng Hộ Duy Trì / Mở Rộng Chương Trình
- Người dân đã đóng góp cả đời, việc cắt giảm là phá vỡ lời hứa xã hội.
- Chương trình giúp giảm sự nghèo khó trong nhóm dễ bị tổn hại.
- Chi phí hành chính thấp, hiệu quả cao so với nhiều quỹ hưu tư nhân.
- Bảo đảm thu nhập cơ bản giúp ổn định xã hội.
- Vấn đề “nợ” của chương trình thường bị phóng đại; vẫn có giải pháp cải cách khả thi.
Quan Điểm Phản Đối / Chỉ Trích
- Đây là khoản nợ chưa được tài trợ, tạo gánh nặng cho thế hệ tương lai.
- Có thể làm giảm động lực làm việc hoặc kéo dài tuổi lao động.
- Gánh nặng thuế cho thế hệ trẻ sẽ ngày càng nặng, không công bằng.
- Chi phí cơ hội: tiền lẽ ra có thể đầu tư tư nhân hoặc dùng cho lĩnh vực khác.
- Một số nhóm lao động phi truyền thống có thể bị thiệt thòi trong công thức tính quyền lợi.
Vì Sao Cần Duy Trì An Sinh Xã Hội?
- An Toàn Hưu Trí: Là nền tảng cho kế hoạch nghỉ hưu, đặc biệt với người không có quỹ hưu riêng.
- Ổn Định Kinh Tế: Người nghỉ hưu tiêu dùng giúp duy trì trong nền kinh tế.
- Công Bằng Xã Hội: Giảm bất bình đẳng, bảo vệ những người không có khả năng tiết kiệm.
- Cam Kết Xã Hội: Tạo niềm tin rằng lao động cả đời sẽ được bảo đảm khi về già.
Nguy Cơ Nếu Giữ Nguyên Hiện Trạng
- Cắt giảm quyền lợi khoảng 20-25% sau khi quỹ cạn.
- Tăng thuế biên chế (thuế lương), giảm thu nhập ròng của người lao động.
- Nguy cơ xung đột thế hệ.
- Quyền lợi không theo kịp chi phí y-tế, nhà ở.
- Mất niềm tin vào hệ thống nếu lời hứa bị phá vỡ.
Không Có Giải Pháp Hoàn Hảo – Sau Đây Là Bài Toán Cho Hai Phía:
- Bảo vệ người già hay gây gánh nặng cho thế hệ trẻ?
- Giữ lời hứa quyền lợi hay cân đối ngân sách?
- Làm cách nào giữ được công bằng giữa các nhóm thu nhập và ngành nghề?
Nếu bạn quan niệm an toàn cho người già, sự bình đẳng xã hội và tính bền vững, việc giữ vững An Sinh Xã Hội – với một số cải cách hợp lý – sẽ là lựa chọn đúng. Nếu bạn cho rằng ưu tiên việc giảm gánh nặng thuế, tăng tính tự chủ tài chính và công bằng giữa các thế hệ, có thể bạn sẽ ủng hộ cải cách hoặc cắt giảm chương trình An Sinh Xã Hội mạnh mẽ hơn.
-Nguyễn Bách Khoa-
Tài Liệu & Nguồn Đọc Thêm